Марко ПОСТІЛ-ЯРУГА

Вернул єм з «Антоничiвкы» з прелекциi панi д-р Ольгы Соляр («Змiтуваня грокiв в Карпатах») и пишу, жебым дачого не забыл. На сали не змiг єм, так од разу словами переказати того вшыткого, што в гомi ся товды зродило.

О змiтуваню грокiв нигда не рюк єм доброго слова. Як иде о грокы, то моє жытя мож подiлити на два перiоди, перед прелекцийом «Змiтуваня грокiв в Карпатах» и по. Скорше не задумувал єм ся над гроками, недуже єм о них знал, бо не хотiл єм знати. Все, як штоси такє єм стрiчал, смотрiл єм на него як на релiкт минулого, як на менше зло. Думал єм си, же то дурниця, але як дакому помагат, то чом мам му тото обрыджати, ци забороняти. Най си вiрит, што мi там.

Панi д-р Ольга Соляр робила iнакше. Она ходила за тыма поробисками и призерала ся iм науковым оком и шкєлком. Зобрала немали материял, пересiяла го през рiжны науковы сита и уложыла в гармонiйну цiлiст. Розпристерла перед нами богати сьвiт Бойкiв и барз цiкавi оповiла, як они радили собi з гроками. В нашых лемкiвскых хыжах было барз подiбнi. З Лемком и Бойком єст так, як з тыма двома єґомосьцями, якы походили з Гладышова. Єден до другого рюк: «Вы Старанка, я Галушка, оба сме з єдной мукы». Лемкы и Бойкы рiжнятся, але хпечены сут з єдной мукы.

Лiпше вернийме до грокiв. Панi Доктор повiла, же єдна з тых жен, яка оповiдала о способах змiтуваня грокiв, перестала ходити до церкви, бо єґомосьць зажадали од нєй занеханя змiтуваня грокiв. Не одрекла ся того знання, бо хыбаль вважала то за талант, котри отримала од Бога. Не знам як вы, але я єм по сторонi той «вiдьми», – так певнi в мысли звал єй єґомосьць. Ци то буде вiдьма, ци wiedźma, єден чорт, обi назвы бесiдуют, же знання тых баб (и не лем баб) єст барз старе и же така особа має знання, адже вiду має (wiedzę ma). Часом таку особу звали псалтырником або знахорйом, а znachor, то прецiн хтоси такi, хто знає хвороты. Як люди вылiчыти, тiж знає, а то доводит, же не погани то чловек, а добри. Они, так як и гнешнi дохторе, ставляли диягнозу, адже называли хвороту по iмени. Імя хвороты єст важне, бо як познам єй мено, може сам ся єй позбуду. Зошмарю грокы? Нi, пiду до аптыкы и куплю си лiкы.

Зьвiдам ся лем, ци нашы предкынехристияне не мали до Бога приступу? Прецин Бог єст вiчни. Ци Вiн не любил iх, ци не мiг iх повчати? Хто му закаже так робити? Мiг и може. Думам, же як дакє знання єст добре, то нич, же нехристияньскє, не треба з ним воювати. Часом робиме так лем зато, же го не знаме. Не розумiєме, бо не хочеме го познати. Колиси дохторе забороняли ставляня баньок, бо то забобон, а тепер сами нима люди лiчат. Такых, котры знают, – адже псалтырникiв, єст недуже и барз часто посуджаны были о рiжны рiчы. А они, так як тота Баба, знают, од кого дар тот дармо отримали. Знают, же не можут знання того лем собi затримати, бо чекала бы iх кара така, як на того, котри закопал своi таланты. За то не одмiтуют ся од помаганя iншым, гладаючым помочи, они фурт лем добро сiют.

Вiра в тото, же такє одчыняня помагат, єст барз потрiбна, думам, же то она боре ся з нашым больом, то наша пiдручна аптечка душы. Сами помагаме си як потрафиме, заболит палчык – завиваме, заболит голова – треба грокы зметати. Вiриш – поможе, не помогло, идий до когоси, хто лiпше знає змiтувати грокы, або до дохторя и по лiкы до аптыкы.

Нашы передхристияньскы предкы тiж знали, же чловек то не лем тiло, же єст ищы душа и ум, но и, же сут люде и людиска. Знали, же перед злосливым оком треба ся варувати, же чловека можна зранити не лем мечом, же слово сiгат там, де меча юж не стає. Знали, же часом чловек на чловека вовком смотрит, заздростит, адже мече грокы. Такi чловек сьвiдомо або несьвiдомо переказує нам злу енергiю и шкодит. Як нам зьлi, як приде на нас трывога, то мы до Бога – и добрi. Часом як видиме, же штоси має ся на рiчы, то ся борониме и бесiдуєме: «На пса грокы, на кота сухоты». Як юж грокы ся нас iмут, то чом не помочы собi змiтуваньом? Бабы товды кажут ся молити и повтаряти якысы формулы, найчастiжше з дакыма жестами, ци з рахуваньом в спак. Думам, же старчыла бы сама молитва, але чловек малой вiры потрiбує якысых «магiчных» рухiв.Подiбнi робил Ісус Христос. Коли хвори мал вiру хоц кус подiбну до того єдного з римскых сотникiв, ци прокаженого Самарянина, старчыло Господнє слово (Мт. 8, 5–13; Лк. 17, 11–19), але iншым разом Ісус мусiв штоси поробити (Мр. 7, 31–36; Лк. 14, 1–6). Робил тото зо згляду на самых хворых або iншых люди малой вiры – сьвiдкiв чуда. Такого жесту не Вiн, а они потрiбували. Tому, котри чекал на ангела при ставi Сiлоам грязивом (болотом) помазал очы и наказал гмыти ся в Сiлоам (Ів. 9, 6–7), але сьлiпому в Єрихонi нич не робил, лем рюк: «Іди, – твоя вiра спасла тебе!» (Мр. 10, 46–52). Оба так само выздоровiли. Кажда знающа Баба при змiтуваню сплюват през лiве рамено, борони Боже през праве. В тiм наказi панi Доктор видит наше поганьскє минуле, а я – християньскє. Правда, добро iснує довше од чловека, бо Бог Адама сотворил пятого дня, апопереднi кiнчыл ся словами: «І Бог побачив, що добре воно» (1 М. 1; 10, 12, 18, 21 i 25). Добро єст праве, а праве єст синонiмом порядку, лiве – непорядку. То ознака порядку так старого як сьвiт, адже старшого од християньства. Добро єст понадчасове, не належыт до нас, то мы належыме до нього. Навет Полякы мают szuju, до гнеска зовут так погану людину, а то такє наше. Знаме, чом такого, а не iншого чловека зовут шуйом, бо вiн не єст чемном людином. Наше деснe то польскє prawe, а шує то lewe.

Часом релiгiя єст лем знарядом, релiгiйны жесты, наказы часом сут по то, жебы в прости спосiб милйоны люди навчыти чогоси доброго, наприклад, гiґєны. То релiгiя наказує мытя рук, и не лем рук, перед молитвом1, заказ iджыня мяса з некотрых зьвiрят, лучыня декотрых продуктiв в кухнi2, ци и само обрiзаня3. Знам, не можна пересоляти, але спiр о обрiзаня выграл св. Павло, хоц бiльшiст апостолiв была за (Дiї 15, 1–20). Справил, же нас юж не обрiзуют, а Жыдiв так. Так си голосно лем думам, коли знесено обрiзаня, то и в iншых справах тiж можна было бы дашто змiнити. Але так як товды на нове згодити ся годни вшыткы. Пересоляти не можна, бо раз – несмачно, а два – нездорово. Змiтуваня грокiв має передхристияньскi родовiд, як и коляда, але грокы мiцнiжше закорiнены сут в поганьствi нашых предкiв. З колядом нихто юж в церкви не воює, з колядом аджи єґомосьцi ходят, або по колядi. Так си тепер голосно думам, час скiнчыти воюваня и зо змiтуваньом грокiв, злы люде прецiн сут, зло iснує. Сут єґомосьцi, котры в церкви занимают ся егзорцизмом, то чом бы ближше не призрiти ся змiтуваню грокiв? Вшыткы тоты Бабы, з котрыма бесiдувала д-р Ольга Соляр, зняты на знимках выглядали на погiдных, добрых люди. Такє перше вражыня справляли, а панi доктор тiж тепло ся о них выповiдала.

1. Так єст в Жыдiв и не лем в ных. В Іслямi iснує цiли рытуал мытя, найперше рукы, долоны, зубы и язык, нiс, пак цiле лыце и рукы аж по лiктi, мокрима руками перечесуют и гладят волося, тепер приходит черга на уха и шыю, на кiнцимыют ногы.

2. В теплых краях мясо некотрых зьвiрят скорше ся псує. Не лем мясо и певнi зато до гнеска Жыды мают обовязок вишмарити вшыткы продукты зо своiх кухнь и спiжарок перед Кучками – Сьвятом Наметiв.

3. Думам, же головнi ходило о гiґєну. Простше обрiзати наплеток, ниж простого чловека навчыти гiґєны.

Поділитися: