УКРАЇНСЬКА стратегія уряду Польської підпільної держави у 1939-1944 рр.

Богдан Гук ІСТОРІЯ2011-07-07

Po zwycięskiej wojnie otworzymy wszyscy razem nową promienną kartę życia Rzeczypospolitej…
Президент РП Владислав Рачкевич, радіопромова, 30. 11.1939

Всі політичні концепції польських політичних сил, а також уряду і збройних сил періоду ІІ Світової війни, передбачали, що після закінчення війни Польща збільшить свою державну територію. У формі політичного блоку Міжмор’я або Слов’янської імперії вирішально впливатиме на Чехословаччину, держави на південь від неї та Литву, і стане однією з провідних європейських супердержав. Ці політичні концепти отримали таку оцінку сучасного історика: “Деякі організації просували націоналістично-імперські концепції навіть під ту пору, коли однозначного кшталту набула мета політики СРСР у тій частині континенту. (…) Чимало було і таких пропозицій, навіть наприкінці війни, автори яких вимагали рішучого переміщення кордонів аж по Двину і Дніпро1.

Польща була надто слабка, щоб самостійно воювати за державність та кордони, але вважалася достатньо потужною та в законі, щоб тільки по-польськи влаштувати своє внутрішнє життя (за таким підходом союзні західні держави з їх принципом плюралізму та громадянської, а не національної демократії становили для внутрішньої політики Польщі елемент “зайво потрібний”). Західний кордон прийнято бачити крізь кордони Польщі Пястів, східний – Польщі Яґелонів, однак переміщення в західному напрямку мало сенс тільки як запорука могутності Польщі на сході. Однією з передумов здійснення програми європейської експансії Польщі було здійснення планів внутрішньої експансії, зокрема насильного вирішення становища національних та віросповідних меншин. Ці плани розроблялися в Лондоні, Варшаві та Львові починаючи десь з 1943 р.

У напрямку “демократичної” тюрми народів
Провідним внутрішнім питанням, поруч із соціальними та економічними проблемами, було таке: Польща буде державою багатонаціональною чи мононаціональною? Чи не третина польської державної території мала бути надалі населена понад 5 мільйонами українців, то їх державний та громадянський статус мав би стояти на порядку денному не одного засідання польського еміґраційного уряду в Лондоні. Однак у 1939-1943 рр. українці були “мовчазними громадянами” ІІ РП. Польські державні відомства зацікавилися українцями – але тільки як функцією перспективи зміни статусу польської людності Кресів – навесні й улітку 1943 р., коли на Волині поляки зазнали значних втрат від українського селянства та організованого підпілля. Саме 1943 р. датовані перші поважніші опрацювання щодо української проблеми (політичним репрезентантом якої довелося заявляти про неї як про незалежного політичного гравця в доволі різкий спосіб). Їх авторами стали польські політики та їх експерти, які працювали в умовах підпілля на території Польщі. Згодом, зокрема на переломі 1943 і 1944 р., внутрішні пропозиції “раціонального вирішення українського питання”, представляли на письмі в різній формі всі головні польські політичні сили.
У польській міжнародній політиці цього часу українське питання не мало позиції навіть якоюсь мірою подібної до жидівського питання, а то й литовського. Ні один уряд будь-якої держави світу не ставив української проблеми як міжнародної (лиш німецькі політики в мундирах зважилися на створення дивізії “Галичина”, однак її роль як чинника тодішньої міжнародної політичної гри досі не висвітлюється). У термінології польського уряду українцями були тільки громадяни УРСР, натомість українці-громадяни ІІ РП було визначенням, наближеним до “антигромадян”. Слово “українець” як культурно та юридично повноцінне ніяк не вкладалося в рамки планованого ладу післявоєнної польської Середньо -Східної Європи. Цей лад передбачав, що українці в Польщі – це внутрішнє питання польської нації в польській державі, вони практично мали втратити статус нації та приналежні їй права. До речі, практично, у Підпільній польській державі (ППД), українці не мали найменшої репрезентації; її керівництво не мало наміру звертатися до них з закликами вступати в лави АК (ця формація як перший орган майбутньої держави з самого початку сформувалася за мононаціональним принципом).

Українські плани Польської підпільної держави
У період до липня 1944 р. українські політики не знали польських урядових концепцій для українського майбутнього – вони були строго засекречені. В офіційному обігу відомі були натомість заява уряду від 18 грудня 1939 р., заява уряду від 24 лютого 1942 р. Відозва до українського народу від 30 липня 1943 р. Крайової політичної репрезентації та відозва “За що бореться польська нація?” від 15 березня 1944 р. У цих заявах під словом “нація” розумілася тільки польська нація та меншини, які повністю підпорядкували свою національну долю рішенню нації-гегемона. Крім цього, там записані були дуже загальні положення про демократичні принципи внутрішнього життя, право на освіту, пошана до культури тощо. Однак українські політики знали, що в Радянському Союзі на папері також існувала демократична Конституція, незалежні суди, свобода преси, ґарантії прав усім народам СРСР тощо, але практичне здійснення “найдемократичнішої конституції світу” оберталося громадянам і націям СРСР поневоленням та геноцидом. Польські урядові заяви призначалися для західних демократій як елемент міжнародної гри – внутрішня ж політика реально формувалася за іншими, дуже жорсткими та репресивними щодо українства принципами. Між змістом офіційних документів польського уряду в Лондоні та змістом опрацьованих на цю ж пору Делеґатурою уряду для краю практичних вирішень існувала неузгодженість: вони одні одним вкрай різко суперечили. Якраз у світлі антидемократичних тоталітарних крайових планів можна оцінити серйозність та вартість демократичних заяв уряду, а не навпаки.
У період 1941-1944 в польській політиці за міжнародні питання та проблеми кордонів відповідав Лондон, а питання внутрішньої політики вирішував Край. З огляду на це проекти повоєнного ладу Польщі, виготовлені в Краю, мали мати першорядне значення, причому за опрацювання щодо Червінської землі (Львівське воєвідство, а за аналогією: вся Галичина) відповідали органи ППД у Львові, зокрема Рада з питань національностей Делеґатури під керівництвом Адама Бєня. Ці проекти були урядовими законопроектами, отож мали першорядне значення, їх коментували представники політичних сил, представлених у ППД, доопрацьовували фахівці; вони ждали на той момент, коли Альянти відновлять Польщу і моноетнічний парламент у формі законів уведе їх у сферу функціонування держави.
Польський історик К. Пшибиш відзначав щодо уряду, що в його працях “…деякі слов’янські нації вважалися групами з невизначеною національною свідомістю, отож у ході визначення польського стану посідання на схід від Бугу їх інтерес не брався до уваги”2. Причому не можна погодитися з поглядом цього ж автора, нібито плани депортації українців на схід були окремими випадками: її згадують чи не всі представлені в Архіві нових актів у Варшаві документи Делеґатури та львівської АК з українського питання. Саме про них свого часу писав Микола Сивицький: “…польська історіографія наче не добачала потреби донести ці архівні масиви читачам”3.

ІІ

Україна як неможливе
Якими були б українські наслідки запровадження планів польського уряду у формі здійснення схвалених парламентом Польщі законів? Якби польські плани були здійснені, починаючи з 1945 р. Україна незмінно існувала б тільки на схід від Збруча, але у формі УРСР. У такій формі дочекалася б, найімовірніше, кінця Радянського Союзу та стала б державою, внутрішній лад та міжнародний статус якої нагадував би, імовірно, сьогоднішню Білорусь.
Натомість територія на захід від Збруча по Сян перестала б бути територією українського народу. Щодо українців там була б здійснена етнічна чистка, відбулися б незворотні демографічно культурні трансформації, результатом яких було б залучення цієї території до польського не лише політичного, але насамперед етнічного ареалу. Перетворення наддніпрянської УРСР у самостійну Україну ні в чому не змінило б цієї ситуації: Україна застала б своїм сусідом Польщу без української меншини на її історичній території між Сяном та Збручем.
Введення в науковий обіг програм, планів та експертиз, підготованих найкращими фахівцями ППД та АК, дозволяє по-новому розуміти хід і результати ІІ Світової війни в Середньо Східній Європі та повоєнні українсько польські відносини. Польські плани стосовно території України та українського народу на території від Сяну по Збруч і від Полісся до Карпат не були здійснені. Польща ввійшла в табір переможців як східний, а не західний союзник. Українська частина її державної території поповнила Українську Радянську Соціалістичну Республіку в складі Радянського Союзу. Якби сталося по-іншому, якби Польща при допомозі Великої Британії, США та Франції змогла здійснити свої плани на Сході, то продовження довоєнної окупації Західної України означало б не що інше, як тривалий поділ України та практичну неможливість будь-коли здійснити проект української соборної держави. Результати програної війни ІІ РП з ІІІ Рейхом не штовхнули бо польських політиків у 1939-1944 рр. до перегляду дотеперішньої політики щодо українців та України. У контексті польських планів на період по війні, а також реальних подій після падіння СРСР видно, що приєднання Західної України до УРСР – попри всю драматичність цієї ситуації – поклало підвалини під низку політичних перетворень, результатом яких було виникнення 1991 р. самостійної соборної української держави. ІІ Світову війну як рамки політичної гри щодо існування та кшталту держав переможно почав ІІІ Рейх, а закінчилася війною переможного СРСР. Польща була відштовхнута від українських земель. УРСР, щасливо обійшовши “Велику Польщу” внаслідок політики Гітлера і Сталіна, “чекала” на сприятливий хід подій, який настав на переломі 80-х і 90-х рр. ХХ ст. Кількадесятирічне існування цілості України як УРСР у складі СРСР виявилося корисним – адже створення та існування УРСР у 1939-1944 рр. стало 1991 р. підставою проголошення України як самостійної держави.

Зустріч тоталітаризмів
Як з сьогоднішньої перспективи розуміти плани польського уряду щодо відбудови Польщі по війні? Здійснені в 1942-1944 рр. опрацювання були продовженням передвоєнних планів. Вони становили спізнений варіант тоталітарної суміші ІІІ Рейху та СРСР, були полем зустрічі гітлерівського вирішення жидівського питання та радянської суспільної інженерії в національній сфері. Ірраціоналізм – цей убивчий для політичних оцінок термін – найкраще характеризує польські як зовнішні, так внутрішні плани на час по війні. Плани польського уряду не були далекі від расового ірраціоналізму ІІІ Рейху та комуністичного ірраціоналізму СРСР. Перебудова за польськими планами Середньо Східної Європи, на щастя, виявилася неможливою. Як 1939 р. передвоєнним планам поклав крах Гітлер, кажучи в промові 9 вересня
1939 р. у Ґданську, що “Польща вже ніколи не постане у визначеній Версальським договором” формі, так повоєнним – Сталін, який Черчилеві та Сікорському-Міколайчикові-Арцишевському все заявляв: “Я прагну до самостійної та сильної Польщі …”. Чи ці дві постаті символізують світ, чужий польській політиці періоду 1939-1944 рр. щодо українців та України?.. На це відповідь можуть дати пропонований увазі читачів документ.
Невідомий автор створив концепцію насильницьких національних змін після війни на території, заселеній українцями, так, щоб вона стала територією етнічно польською. Зміни мали відбуватися не шляхом парламентського схвалювання законів та виконавчих положень до них, а дорогою адміністративних розпоряджень виконавчої влади. Основна ідея – адміністративний тиск: “З цією метою слід створити відповідну установу та надати їй детальний реґламент діяльності; вона прямувала б до започаткування широкомасштабної реєстрації у польський національний список усіх, хто польського походження, як т.зв. поляків за походженням”. Автор раціонально спланував геноцид української нації в повоєнній Польщі. Він представив також концепцію польського іберменша, – безоглядного, жорстокого та цинічного, – призначеного володіти східними областями Польщі. З усього видно, що він витягнув остаточні висновки з 1918-1939 рр., а позиція самозахисту українців у період окупації послужила йому як “виправдання” програми знищення українців, подібної до гітлерівської програми знищення жидів (здійсненню якої автор радів і наслідки якої – “odżydzenie” – оцінював як дуже корисні для “польськості”). Отож, документ є пам’яткою колоніального мислення одного з представників польської політичної еліти періоду І Світової війни, в якому розміри людських жертв непольського населення не мають найменшого значення, оскільки служать здійсненню вищої мети польської римо-католицької “раси”.
Свою відповідь 1944 р. дав Вінстон Черчиль, “зайво потрібний” союзник польського еміґраційного уряду, кажучи: “Вони дуже немудрі, якщо уявляють собі, що в їх інтересі ми почнемо нову війну з Росією за їх східний кордон. Нації, які виявляються неспроможними захищати свою країну, змушені погодитися з мудрим керівництвом тих, які їх врятували і які пропонують їм надійну перспективу волі та незалежності”4. Треба було чекати на писання паризької “Культури”, щоб польські політики зрозуміли слабкість своєї країни та визнанням акту незалежності України 1991 р. залучили українців до захисту обох самостійних держав у рамках польсько-українського союзу (якщо такий нині взагалі існує…).
* * *
Публіковані поруч фраґменти документа – це друга частина однієї з початкових розробок щодо внутрішнього кшталту ІІІ РП на сході, зокрема ж українського питання. Вона не датована, але ж виготовлено її не пізніше як на початку 1943 р.: воєнне літочислення сягає в ній цифри 4, серед живих згадується загиблий у липні 1943 р. польський прем’єр міністр, ген. Владислав Сікорський. Автор не знаний як щодо імені й прізвища, так і місця в політичному та структурному укладі ППД. Зміст міг би вказувати на ендека, проте важко назвати ендецькими всі відомі плани вирішення українського питання по війні, а майже всі вони ще більш “раціональні” від опублікованого нижче (якщо Ганна Аренд назвала раціональне зло гітлеризму банальним, то банальним є також раціоналізм цих планів ,писаних во ім’я польськості).
Текст публікується мовою ориґіналу, у скороченому варіанті. Ориґінал зберігається в Архіві нових актів у Варшаві, фонд Армія крайова, 203/XV-45, а. 70-74. (бг)


O racjonalne rozwiązanie problemu ukraińskiego w Polsce

[…]і
Obserwacje wykazały, że przez przeszło 20 lat nie zdołaliśmy niczego zdziałać, by element ukraiński związać z państwowością polską, że wszystkie nasze w tym kierunku metody i zabiegi okazały się wielkim politycznym błędem, który naród nasz przyprawił o olbrzymie straty. Ukazało nam to dopiero jasno dzisiejsze ustosunkowanie się Ukraińców i ich polityki, ale prowadzonej już bez maski10.
Właściwą drogę znajdziemy tylko w oparciu o zdrowy instynkt narodu i wypróbowane, a zbawienne i mądre metody polityczne mocarstwowej epoki Jagiellońskiej, zarysowującej się wyraźnie dążnością do narodowej i kulturalnej jednolitości państwa, co objawiło się utworzeniem jednej polskiej warstwy szlacheckiej pojmowanej jako naród.
Realizacja zaś takiej polityki w odniesieniu do dzisiejszych czasów objawi się z koniecznością wzmocnienia na kresach elementu polskiego jako podstawowego postulatu dobrze rozumianej racji stanu państwa.
Aby to osiągnąć, należy już obecnie, zanim żyć będziemy pełną piersią wolności, poczynić odpowiednie ścisłe i zdecydowane przygotowania, należy już obecnie nakreślić wytyczne działań tak, aby je można było natychmiast po objęciu tych ziem w posiadanie urzeczywistnić.
Plany i zamierzenia ukraińskie wiążą się ściśle z powodzeniem oręża niemieckiego. Upadek Niemiec pociągnie za sobą psychiczne załamanie się Niemców, ogromną dezorientację i panikę przed odpowiedzialnością za zbrodnie. Te okoliczności będą sprzyjały wszelkiej naszej akcji przywrócenia tym ziemiom polskiego oblicza, ale działać należy planowo, przemyślnie i zarazem szybko oraz niezwłocznie.
Dla celów wychowawczych narodu oraz przyszłej polityki polskiej trzeba zabezpieczyć się przed tym, by Polacy nie weszli na drogę masowych samosądów w stosunku do ukraińskiej ludności. Chodzi o to, by uniknąć naśladownictwa Ukraińców i by Polska nie wywierała zemsty, lecz czyniła sprawiedliwość, by naród nie wszedł na drogę pławienia się we krwi winnych i niewinnych, ale przez odpowiednie władze wykonywał wyroki kary za popełniane zbrodnie, by te zbrodnie były bodaj doraźnie rozpatrzone i by zbrodniarz odczuł, iż kаrze go sprawiedliwa ręka polskiej władzy.
Wszystkich przestępców ukraińskich winniśmy już dziś znać i mieć wynotowanych, aby w odpowiednim momencie ich aresztować, w obozach na ten cel przeznaczonych skoncentrować i poddać sądowi. Nadto z uwagi na rolę, jaką odgrywali i odgrywają jako czołowi politycy zbrodni ukraińskich winno się natychmiast z objęciem władzy przymknąć wszystkich duchownych greckokatolickich, lekarzy, adwokatów, nauczycieli i tych z niższej inteligencji czy półinteligencji, którzy zaznaczyli się wyraźnie wrogą polityką wobec Polaków. Będzie to najwłaściwsze uderzenie w źródło zła, uderzenie, które rzuci na Ukraińców dezorganizację duchową, wywoła strach i instynkt samozachowawczy indywidualny, jednym słowem wywoła stan psychiczny dogodny do natychmiastowej akcji odzyskiwania w szerokich masach utraconych w okresie dziesiątków lat polskich dusz zukrainizowanych.
W tym celu należy stworzyć odpowiednią instytucję, wyposażoną w szczegółową instrukcję działania, mającą na celu otwarcie na wielką skalę rejestracji na polską listę narodową wszystkich pochodzenia polskiego jako tzw. Polaków z pochodzenia. Rejestracyjna sieć biur musiałaby być gęsta, by każdemu ułatwić rejestrację i zgłoszenie, które zresztą powinno posiadać wszelkie znamiona dobrowolności i formalnej prośby. Każdy zgłaszający się Polak z pochodzenia powinien dla formalności przedstawić ustne lub pisemne dowody związku z polskością oraz równocześnie podpisać odpowiednio przygotowaną deklarację stwierdzającą, iż dobrowolnie, bez nacisku, po uprzednim przemyśleniu wraca do polskości, za Polaka się uważa i za takiego pragnie być uważany…
Po wypełnieniu tej formalności petent winien otrzymać legitymację Polaka z pochodzenia11. Oczywiście, żaden z tych Polaków nie może na przyszłość pozostać sam dla siebie, ale przeciwnie, musi czuć opiekę i energiczną organizacyjną rękę, która nie da mu spocząć czy zasypiać, która wymagać będzie od niego codziennych dowodów polskości, działania i oddania się nowej idei. Przede wszystkim wszyscy ci Polacy utworzą wielki związek, który zorganizuje ich, poprowadzi, da duchowe oraz życiowe korzyści… Polonizacja będzie ułatwiona, bo przecież będzie się miało do czynienia z Polakami, bo do Polaków będzie przemawiała i Polakom będzie dawała korzyści. Oczywiście nieszczerych, zakapturzonych bądź uporczywie trzymających się ukraińskości czy ukraińskich tradycji oraz języka należy pociągnąć do surowej odpowiedzialności i przykładnie a dotkliwie ukarać organizacyjnie, społecznie, gospodarczo nadto moralnie.
Rzecz jasna, iż nie na tym elemencie przyszłość polskości mamy, że ci “nowi” Polacy nie będą przedstawiać wartości podstawowej, ale ich dzieci i wnuki staną się autochtoniczną podwaliną tych ziem i dynamiczną siłą zespolenia ich z całością państwa. Stąd kwestia wyznaniowa czy obrządku, szkolna i gospodarcza całych osiedli polskich (z pochodzenia) powinna być specjalną troską otoczona z przydaniem tym ośrodkom wysoce moralnych, ideowych i o szerokim horyzoncie polskości ludzi, których zadaniem stanie się tworzenie życiowych źródeł polskości młodego przede wszystkim pokolenia12.
Jeśli większość osiedli przy rejestracji przejdzie na narodowość polską, wówczas dotychczasowa cerkiew winna bądź stać się kościołem (co byłoby dla przyszłości najwłaściwsze), bądź winna otrzymać kapłana greckokatolickiego narodowości polskiej ewentualnie Polaka z pochodzenia.
Nie ulega wątpliwości, że przy stosowaniu odpowiednich metod można by wielu z duchownych greckokatolickich pozyskać dla polskiej narodowości, dając im możność powrotu do utraconej przez przodków nacji.
Prawdopodobieństwo udania się akcji odzyskania utraconych w ciągu dziesiątek lat Polaków omawianą metodą tworzenia grupy Polaków z pochodzenia jest bardzo duża, już ze względów psychologicznych okoliczności wyżej przytoczonych, ale zwiększy się jeszcze jej szybkość logiczne i śmiałe działanie, któremu będzie tak umiejętna propaganda oficjalna, jak i nieoficjalna, polegająca na puszczeniu w kurs anonimowych pogłosek i zamierzeń np. o wywiezieniu Ukraińców do Afryki czy innej Brazylii, o wydziedziczeniu, surowych karach za udział w antypolskich robotach itp.
Do oficjalnej propagandy należeć będą realne czyny i zarządzenia. Zaliczyć tu należy przede wszystkim wspomniane już kary i aresztowania, następnie rozporządzenia o uprzywilejowaniu Polaków w dziedzinie podatkowej, gospodarczej i szkolnej. Polacy Ziem Wschodnich powinni płacić podatek 50% niższy od niepolaków, winni otrzymywać wyłączność tworzenia zakładów handlowych, rzemieślniczych i gastronomicznych.
Szkoły średnie i wyższe mogą być dostępne tylko dla Polaków (okupant niemiecki upośledził nas właśnie odcinając nam dostęp do nauki, czego Ukraińcom nie uczynił), zatrudnienie w instytucjach państwowych otrzymać winni tylko Polacy (obojętnie – czy rdzenni, czy z pochodzenia), wynagrodzenie Polaków powinno być wyższe, prawo zrzeszeń winno się tylko dla nich zastosować.
W pierwszych początkach nowej Polski ważną rolę odgrywać będą przydziały żywności, odzieżowe i opałowe, które winny znowu przede wszystkim dość planowo w wyższym procencie do Polaków [być przeznaczone], a niepolakom (Ukraińcom) w normie pośledniejszej, niewystarczającej.

Wszystkie te zarządzenia uprzywilejowań polskości miałyby na celu podnieść wartość i korzystność stania się Polakiem. Znany jest bowiem fakt, że masy narodów więcej są zmaterializowane niż ideowe i że korzyści materialne nęcą, łamiąc narodowe zasady moralne. Fakt ten występuje wybitnie u tak zwanego narodu ukraińskiego.
Po tak przygotowanej i przeprowadzonej akcji rejestracyjnej Polaków z pochodzenia należy przystąpić do rejestracji i reszty ludności rusińskiej, stwarzając listę narodowościową rusińską i ukraińską. Należy bowiem spodziewać się, że po załamaniu marzeń ukraińskich i po kompromitacji ich polityka odżyje wśród nich masowy ruch ruski (staroruski), który pozostawiony sam sobie w przedwojennych czasach podupadł, a którego istnienie leży w interesie państwa. Trzeba go więc ożywić i wzmóc, i użyć do zniszczenia ukraińskościb tych ziem.
Z tych samych przyczyn nastąpi nawrót do rusinizmu jako do polskości, bo sprzyjać mu będą takie same okoliczności. Rzecz naturalna, że rejestracja winna objąć również internowanych, a wśród nich duchownych greckokatolickich czy prawosławnych. Tam, gdzie nie poradzi się ni perswazją, ni namową, można posłużyć się przekupstwem, synekurą i za wszelką cenę zdobyć dla rusińskiej idei ludzi ruskich poważnych, wpływowych a oddanych polskiej intencji.
Tak odrodzony ruch rusiński powinien wkroczyć na zarzuconą rozbiorami linię współżycia i braterstwa z Polakami, obejmując o ile możności starą zasadę “Gente Rutnenus – natione Polonus” (jestem z rodu ruskiego, a narodowości polskiej), jak w niedawnej jeszcze przeszłości z dumą głosili wybitni ludzie tej ziemi.
Sporządzenie narodowościowej listy ukraińskiej ma na celu pochwycenie statystyczne najtwardszych, a tym samym najniebezpieczniejszych dla polskości Ukraińców. Nasza polityka w stosunku do tych Ukraińców winna się kształtować zależnie od ich okoliczności i liczebności. Jeśli ilość ich okaże się bardzo poważna, to należy się do nich odnosić bezwzględnie w sensie ich uszczuplenia, posługując się jako ich przeciwnikiem grupą Rusinów, którzy po Polakach mają być stawiani przed Ukraińcami. Rusini mogliby z czasem otrzymać szkoły średnie, stanowiska państwowe, prawo tworzenia instytucji gospodarczej, które to zdobycze ułatwiłyby im pochłonięcie w miarę czasu rozwadniającej się ukraińskości.
Jeśli grupa ukraińska okazałaby się nieliczna, wówczas nasza polityka w stosunku do nich powinna pójść po linii pozbycia się ich drogą przesiedlenia, przymusowej emigracji na upatrzone tereny czy wreszcie wywłaszczenia.
Z unormowaniem się politycznego życia w Polsce, z przywróceniem stanu pokojowego jest jednym z pierwszych zadań władz ustawodawczych ulegalizowanie przedstawionego kursu polityki w stosunku do Ukraińców, polegającego na początkach tylko z konieczności na rozporządzeniach władzy wykonawczej. Takim ulegalizowaniem staną się ustawy przepojone intencją wzmacniania elementu polskiego na ziemiach wschodnich, przewidujące wszystko, co temu celowi ma służyć. Takim duchem winna być owiana ustawa rolna, a przede wszystkim parcelacyjna, w tym kierunku winna pójść specjalna ustawa wywłaszczeniowa, skierowana przeciw tym Ukraińcom, których sąd skazał za działalność antypolską i antypaństwową. W takim duchu winny być uchwalone ustawa handlowa oraz rzemieślnicze. Pamiętać bowiem należy, że wszystkie te metody walki z ukraińskością tu nakreślone są właśnie w całej rozciągłości obecnie stosowane przez Ukraińców w odniesieniu do Polaków i że wykorzystanie ich przez nas będzie jedynie właściwą odpowiedzią na ich obecnie ujawnione zakusy.
Nasza przyszłość i teraźniejszość żądają od nas ustawy specjalnej o ochronie życia i mienia Polaków ziem wschodnich. Celem jej byłoby stanowcze zabezpieczenie polskości swobodnego działania i bezpieczeństwa, przez nie wyzwoliłoby się spętane dotychczas terrorem siły duchowe i energię wartościowych ludzi, którzy bez obawy na niepewność jutra oddaliby się rozmachowi pracy kulturalnej i narodowej w swoich ośrodkach bytowania. Według tej ustawy każde złośliwe niszczenie czy uszkadzanie mienia polskiego przez Ukraińców ściągałoby na ludność ukraińską ośrodka, w którym się to stało (gminy, gromady), wysoką, przez władzę administracyjną naznaczoną kontrybucją pieniężną, przeznaczoną w całości na odbudowę zniszczonego obiektu czy na wynagrodzenie poniesionej przez Polaka szkody. Jeśli zginąłby z ukraińskiej ręki Polak, kontrybucja powinna być oddana pozostałej rodzinie zamordowanego na cele zabezpieczenia jej bytu. Ten sposób karania pociągnie za sobą zbawienne skutki, ponieważ będzie nieznośnym dla Ukraińców ciężarem, uderzającym najboleśniej, bo w kieszeń. Metoda nakładania kontrybucji ma jeszcze tę wyższość nad aresztowaniem lub “pacyfikacją”, iż nie stwarza nastroju bohaterstwa karanych i nie przysparza nowych “świętych narodowych” przeciwnikowi, nie przestaje być dokuczliwa i gospodarczo niszczycielska.
Aż nadto boleśnie odczuliśmy i stwierdziliśmy rolę, jaką w antypaństwowym i antypolskim ruchu Ukraińców odgrywa prawosławie, a przede wszystkim unicka (greckokatolicka) cerkiew, by udowadniać konieczność zapobieżenia temu w naszej współczesnej polityce w stosunku do Ukraińców. Nie wolno nam przede wszystkim w przyszłości zawierać szkodliwego konkordatu ze Stolicą Apostolską, któryby nie pozwalał państwu wniknąć w szkodliwą dla naszych interesów politykę greckokatolickiej cerkwi, stała się ona bowiem ośrodkiem polityki ukraińskiej i tak przesiąkła świeckością i ideami sprzecznymi ideałom Chrystusa, że przestała być instytucją boską, przyjmując na się szatę instytucji wojującego ukrainizmu.
Nie lepiej, a nawet gorzej przedstawia się cerkiew prawosławna, której rozkład moralny jest coraz głębszy (Skrypnik, ateista, polityk, poseł do sejmu obecnie biskupem) tak, iż zdaje się być nieuchronny ostateczny jej upadek. Zachodzi więc potrzeba, aby czynnik państwowy polski wniknął w tajniki polityczne obu cerkwi i bądź stosunki uzdrowił, bądź doprowadził do jej całkowitej zagłady.
Cerkiew greckokatolicka nie jest pod względem ducha katolicka, wyznawcy jej i wierni nie posiadają tego moralnego kośćca, jaki daje kościół rzymski.
Przyczyną tego jest przeładowanie duchowieństwa unickiego programem i zasadami narodowej polityki ukraińskiej kosztem spraw religijnych. Nie duchowni też to są obecnie, a raczej oficerowie czy atamani ukraińskiego narodu. Z uwagi na częste i powszechne nadużycia duchownych ukraińskich w dziale prowadzenia ksiąg metrykalnych należy na przyszłość wprowadzić odrębne urzędy cywilnego stanu, podobnie jak to było w poznańskim, w śląskim czy pomorskim województwie. Nie odbierając przez to żadnych praw kościołowi a nie podrywając jego autorytetu, otrzymałoby się w konsekwencji możność położenia tamy “kradzieży dusz”, ukrainizowaniom nazwisk itp., a stałoby się to swoistą wzmocnienia polskiego elementu.
Wzmacnianie zaś polskiego elementu winno być ilościowe i jakościowe. Ilościowym będzie utworzenie grupy Polaków z pochodzenia, ale jest to jeszcze nie wystarczające. Nie wolno nam zapominać, iż do nas należy naprawienie krzywd wyrządzonych polskim osadnikom. Przede wszystkim wszystkie gospodarstwa osadników muszą być odbudowane i prawym właścicielom zwrócone. W wypadku śmierci właścicieli majątek należy przekazać rodzinie z tym, że nie wolno go sprzedać niepolakowi ni w inny sposób zatracić. Odbudowy zniszczenia zagród musi dokonywać element ukraiński własnym kosztem. Niezależnie od tych należy tworzyć wzorowe osiedla kolonistów sprowadzonych z zachodu. Akcją powinna kierować powołana w tym celu specjalna Instytucja Osadnicza wyposażona dostatnio w fundusze oraz szczegółowe plany działania. Osada nowopowstała winna być ośrodkiem wzorowego życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego.
Prócz wsi miasta jeszcze wybitniejszej potrzebują opieki i troski. Pamiętajmy, że do ostatniej wojny posiadały nikły element ukraiński. Zdając sobie sprawę, że władanie tymi ziemiami uzależnia się od władania miastami, Ukraińcy konsekwentnie już od lat dążyli do stopniowego opanowywania miast wykupem zabudowań, stwarzaniem rzemiosła i własnego kupiectwa. W obecnej chwili jesteśmy świadkami gwałtownego napływu do miast elementu ukraińskiego, czemu okupacyjne warunki specjalnie sprzyjają.
Zjawisko to jest dla polskości bardzo groźne, zwłaszcza w zbieżności z faktem wytępienia Żydów. To też bezpośrednio po zainstalowaniu się władz polskich na tych terenach należy wszystkich Ukraińców z miast usunąć, do handlu ani przemysłu nie dopuścić (jak to czynią obecnie Ukraińcy w odniesieniu do Polaków), rzemiosłu ukraińskiemu utrudniać egzystencję; rzecz zrozumiała, iż w konsekwencji tego Polacy uzyskają pełne poparcie i pełną opiekę. Tym sposobem z odżydzeniem miast w Polsce odniesie korzyść polskość, a nie ukraińskość, jak to sobie dziś ukraińska polityka planuje. Aby spolszczenie rzemiosła, handlu i przemysłu miast na ziemiach wschodnich nastąpiło, konieczny jest napływ fachowców z innych dzielnic i ten napływ osobników miast musi być uregulowany i wydatnie przez Państwo poparty. Jakość nowo napływających Polaków na te tereny musi być wysoka jak moralnie, tak i fizycznie, umysłowo i kwalifikacyjnie. Ten postulat winien odnosić się również do sfer urzędniczych i wojskowych, jak również i policyjnych. Słaby intelektualnie, małowartościowy etycznie, stronniczy nauczyciel, urzędnik, duchowny czy nawet policjant nie może na Kresach być tolerowany, gdyż przynosi narodowi i państwu szkodę kompetującą do miana zbrodni. Przeniesienie służbowe wartościowej jednostki na Kresy Wschodnie nie powinno być karą, ale wyróżnieniem zaszczytnym, chwalebnym podkreśleniem jego zasług. W związku z tym państwo powinno dla kresowców, pozbawionych wielu nagród i przyjemności kulturalnych, specjalnym dodatkiem kresowym wynagradzać tak, by nie tylko zachęcało to do pozostania, ale by ściągać wartościowych i ideowych ludzi do prac na tak ważnych terenach. Jeśli dobór ludzi będzie dobry, jeśli obsada stanowisk będzie dokonywana w imię Ojczyzny i w imię Jej wielkiego rozwoju, ziemie wschodnie wchłoną i nagromadzą tyle energii i polskiej idei, iż w budowie wielkiego Jutra wyprzedzą inne dzielnice Polski.
Praca ugruntowania polskości na Kresach domaga się nie tylko poparcia materialnego, politycznego, organizacyjnego, ale i w nie mniejszej mierze i naukowego.
Chodzi o ludzi nauki i wyższe instytucje naukowe, które winny w tej olbrzymiej pracy wziąć niepośledni udział. Wszak nauka polska posiada w każdej dziedzinie wybitne i niepoślednie mózgi, wszak wokół polskich katedr uniwersyteckich skupiają się dziś powodzie uczonych, poważnych, młodych szeregów, szukających pola do popisu. Trzeba rzucić wielką ideę, ująć owe nieocenione siły w zgrane szeregi i zaprząc do pracy dla Polski i polskości. Lecz pracę należy rozpocząć od podstaw, z nakładem wielu sił, poszukiwań i trudów; nie wolno wierzyć bez gruntownego zbadania w to, co obca nauka, choćby najwybitniejsza i na oko autorytatywna, o ziemiach naszego wschodu powiedziała. Tu bowiem w badaniach nikt nie postawił jeszcze kropki.
Polskie prace dotąd są rozproszone, nieskoordynowane, nie zdążają do wspólnego celu. Prehistoria, antropologia, historia, archeologia mają tu dużo do powiedzenia i powiedzieć muszą. Ale słowo ich oprze się na sumiennych i celowych badaniach; wyrzekną uczeni nie jedną rewelację o prapolskości tych terenów, o wspólnym języku itp.
Polityka musi pójść w ślad za nauką i pójdzie. Jeśli Niemcy nie mając podstaw wobec świata “naukowo” przywłaszczyli sobie Kopernika, Wita Stwosza i innych, jeśli “naukowo” wobec świata udowadniają praniemieckość polskich terenów, to my możemy naprawdę rzetelnie, naukowo udowodnić polskość ukraińskich Łemków, Hucułów, sięgnąć po Kijów i udowodnić istnienie Polan, Derwlanc. Językoznawcy naprawdę przyjdą w tej materii z pomocą i przyczynią się do utworzenia takiej linii politycznej w stosunku do Polskiego Wschodu, iż trwać ona będzie niezmiennie wiekami aż do zwycięstwa polskości.
W nauce i zdrowej propagandzie tej nauki znajdzie nowe przekonanie polityczne nie tylko polska grupa tych terenów, a polskie społeczeństwo nowe natchnienie i nową siłę ideowo-organizacyjną.
Organizacje społeczne bowiem, a nie rzadko rządowe czynniki zbudują tu polskość i wielkość narodową. Należy przeto polskie organizacje otoczyć opieką i nie dopuścić w przyszłości do wtargnięcia zła w postaci pstrokatości zwalczających się organizacji, tracących cenną energię we wzajemnej walce podjazdowej, w rozgoryczaniu siebie i drugich.
Ustawowo nie dopuścić na tych terenach do więcej niż dwu partii, do więcej niż dwu ideowych organizacji. Wtedy dopiero czynnik społeczny będzie twórczy i cenny, wtedy dokona wielkich dzieł.
Skreślone szkicowo projekty polskiej polityki na kresach wschodnich w ogólności, a w stosunku do Ukraińców w szczególności, mogą mieć przeciwników, mogą wywołać sprzeciw jako zbyt radykalne, zbyt “silne” w dążeniu do ujednolicenia państwa. Zanim jednakże ktoś może stawiać zarzuty, niechaj wniknie w polską myśl wiekową polityki kresowej, niech przyglądnie się jej dokładnie i pilnie, niech wsłucha się w jej triumfy i klęski, a wtedy dojdzie do wniosku, że tylko i jedynie rozbiory polskie, tylko Jej śmierć przeszkodziły szerokiej polonizacji tych olbrzymich terenów.
Dziś inne czasy, inny element jakościowy i inne metody działania trzeba stosować, aby linie odwiecznie polskiej polityki zachować jako błyszczący symbol naszej wielkiej przyszłości.
Naród polski posiada dużo sentymentu, a wśród nich niejeden fałszywy. Z takich to sentymentów każe się wyleczyć szef współczesnego Rządu Polskiego gen. Sikorski, takiego sentymentu każe się wyrzec współczesna i dawna zbrodnia Ukraińców, o taką uleczalność wołają do nas setki tysięcy pomordowanych od czasów Nalewajki, Pawluka, Chmielnickiego, Gonty, Zeleźniaka do Skoropadskiego, Konowalca czy Bandery – Polaków tej ziemi13.
[d]

Публікацію підготував Богдан Гук

1 Kazimierz Przybysz, Kilka uwag o polskiej myśli politycznej okresu II wojny światowej, [w:] Wizje i Rzeczywistość. Studia o społeczeństwie, gospodarce i polityce, Poznań 2002, s. 256, 257.
2 K. Przybysz, Polska myśl polityczna 1939-1945. Zarys problematyki, Warszawa 2000, s. 74.
3 Mikołaj Siwicki, Mocarstwowa pozycja wygnańców, [w:] Dzieje konfliktów polsko-ukraińskich, t. 2, Warszawa 1992, s. 10.
і Не публікуються аркуші 1-7, де Автор виклав своє розуміння політичних провин українців щодо поляків у період гітлерівської окупації Речі Посполитої в 1939-1942 рр.

4 Цит. за: Krystyna Kersten, Rząd RP wobec mediacji brytyjskiej (styczeń-marzec 1944 r.), [w:] idem, Pisma rozproszone, Toruń 2005, s. 237.
10 Rzecz ciekawa, [że] kiedy nasze zabiegi szły w kierunku urobienia ukraińskiego obywatela państwa, otrzymywaliśmy w wyniku komunistów (krzemieniecka afera wykrycia wśród uczniów ukraińskich zakładów komunistycznych jaczejek) albo nacjonalistów szowinistów tchnących do Polski nienawiścią. Тут і далі номери приміток згідні з ориґіналом – Б.Г.
11 Nie ulega wątpliwości, że na listę narodową polską zgłosi się wielu dotychczasowych “twardych” Ukraińców, których stosunek do polskości był wrogi, a co najmniej nieprzyjazny. Jedni uczynią to z chęci ucieczki przed odpowiedzialnością, drudzy z chęci zrozumiałych korzyści życiowych. Jest zadaniem właściwej instytucji zadecydować, co z takim człowiekiem uczynić: czy przyjąć go czy odrzucić. Z uwagi nie na wartość duchową i polskość zgłaszających się, ale na polonizacyjną akcję ich dzieci należałoby przyjąć.
12 W odniesieniu do Małopolski należy się liczyć z przejściem na narodową listę polską całych niemal osiedli, o ile nie będzie ze strony duchownych ukraińskich i inteligencji kontrakcji (co nie powinno zaistnieć, o ile uprzednio nie zostaną oni internowani). Ta nadzieja ma uzasadnienie w tym, że mimo różnic narodowościowych małopolska ludność narodowościowo jest tak zmieszana, że w każdej istnieją reprezentanci obu nacji. Nadto należy mieć na uwadze Polaków grekokatolików, stanowiących 13 % wiernych kościoła greckokatolickiego na terenie Małopolski Wschodniej, co konkretnie przedstawia się w sumie 430 000 ludzi (spis ludności 1931 r.). Nie są tu włączeni Polacy zrutenizowani, których ilość jest pokaźna. Na Wołyniu, Polesiu czy z lewej strony Bugu zrutenizowanie Polaków było gwałtowne od 1867 r. na podstawie ukazu o uwłaszczeniu włościan tak, iż właścicielami dziedzicznymi uznani byli tylko prawosławni zaś katolicy (Polacy) mogli być dożywotnymi dzierżawcami roli, którą uprawiali. Pociągnęło to za sobą gwałtowne, niby dobrowolne przechodzenie Polaków na prawosławie, a z czasem całkowite zrusyfikowanie się.

b В ориґіналі: ukrain.
c Саме так в ориґіналі.
13 Від автора публікації: Тут доречно нагадати хоча б один, дуже близький за способом мислення та просто за змістом, момент з документа ОУН Самостійників-державників з 1941 р.: “Винищування в боротьбі, зокрема тих, що боронитимуть режиму; переселювати в їх землі, винищувати головно інтелігенцію, якої не вільно допускати до ніяких урядів, і взагалі унеможливлюємо продукування інтелігенції, себто доступ до шкіл і т.д. Наприклад, так званих польських селян треба асимілювати, усвідомлюючи з місця їм, тим більше в цей гарячий, повний фанатизму час, що вони українці, тільки латинського обряду, насильно асимільовані. Проводирів нищити”. Див.: Вказівки на перші дні організації державного життя з Інструкції Революційного Проводу ОУН (С. Бандери) для організаційного активу в Україні на період війни “Боротьба й діяльність ОУН під час війни, [у:] ОУН в 1941 році: Документи ч. 1, ред. О. Веселова, О. Лисенко, І. Патриляк, В. Сергійчук, Інститут Історії України НАН України, Київ 2006, с. 104.
d Підпису нема.

“Наше слово” №28-29-30, 10, 17, 24 липня 2011 року

Поділитися:

Категорії : Історія

Залишити відповідь

Ваша e-mail адреса не оприлюднюватиметься. Обов’язкові поля позначені *

*
*