Warszawa, dnia 13 kwietnia 2012 roku

W dniu 9 lutego 2012 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasbourgu (dalej jako “ETPCz”) uznał, że wniesiona przez Związek Ukraińców w Polsce (dalej jako “ZUwP”), skarga przeciwko państwu Polskiemu jest niedopuszczalna.
Stan faktyczny:

ZUwP w dniu 4 maja 2007 roku złożył do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, (dalej jako “IPN”)¹ zawiadomienie o możliwości popełnienia licznych przestępstw, w tym zbrodni komunistycznej, zbrodnie przeciwko ludzkości, przekroczenia uprawnień przez Prezydium Rady Ministrów, bezprawnego pozbawienia wolności, naruszenia miru domowego i inne. W dniu 31 lipca 2008 roku prokurator prowadzący postępowanie odmówił wszczęcia śledztwa w w/w sprawie, podając, iż brak jest obecnie możliwości twierdzenia, że Prezydium Rady Ministrów w dniu 24 kwietnia 1947 roku uchwalając przeprowadzenie deportacji Ukraińców w ramach akcji “Wisła”, który to akt uruchomił całą procedurę, przekroczyło swoje uprawnienia, gdyż do 1952 roku Prezydium Rady Ministrów nie miało formalnie sprecyzowanego zakresu kompetencji – stąd nie wiadomo czy popełniono przestępstwo czy też nie. Postanowieniem z dnia 28 września 2009 roku Sąd Okręgowy w Warszawie utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie, oddalając tym samym zażalenie ZUwP. Do argumentów prawnych przytoczonych przez ZUwP, w oparciu o poglądy wybitnego autorytetu prawa karnego prof. dr hab. Juliusza Makarewicza², iż działanie urzędnika państwowego także bez podstawy prawnej 0 tak ja w niniejszym przypadku – jest także “przekroczeniem uprawnień” w rozumieniu art. 286 paragraf 1 k.k. z 1932 roku – prokuratura oraz sąd nie odniosła się. Postanowienie było ostateczne.
Wyczerpawszy drogę postępowania karnego w Polsce, ZUwP wniósł w dniu 19 marca 2012 roku skargę do ETPCz, która otrzymała numer 16025/10 i nazwę “Związek Ukraińców w Polsce przeciwko Polsce”.
W skardze ZUwP wskazał, iż po zakończeniu II wojny światowej na skutek zmiany granic i wytyczenia granicy państwa polskiego na linii Bug, w granicach Polski pozostało ok. 600-700 tys. Ukraińców – obywateli państwa polskiego, który zwartymi grupami zamieszkiwali tereny przygraniczne z Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką. Ukraińcy na tych terenach nie byli elementem napływowym, lecz zamieszkiwali je od dawnych czasów. W latach 1944-1946 na podstawie umowy polsko-ukraińskiej na Ukrainę Radziecką przesiedlono lub deportowano ok. 500 tys. Ukraińców. W Polsce pozostało ich ok. 200 tys. Ponieważ akcja przesiedleńcza nie rozwiązała definitywnie “kwestii ukraińskiej” w Polsce, a istnienie 150-200 tys. ukraińskiej mniejszości w Polsce kłóciło się z dążeniem ówczesnych władz komunistycznych do przekształcenia Polski w kraj jednonarodowy, w kręgu władz komunistycznych dojrzała koncepcja przymusowego – z udziałem wojska i służb bezpieczeństwa – wysiedlenia Ukraińców z ojczystych ziem na tzw. Ziemie Odzyskane (północna i zachodnia cześć Polski). Decyzję w sprawie przeprowadzenia deportacji Ukraińców, jej zasad, podjęło Prezydium Rady Ministrów w dniu 24 kwietnia 1947 roku.
Jako podstawę skargi ZUwP wskazał grupy przepisów Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 roku, dalej jako “Konwencja”), a mianowicie art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego) i 6 ust 1 (prawo do rzetelnego procesu sądowego), nadto, art. 14 (zakaz dyskryminacji), trzecia grupa obejmowała przepisy dotyczące art. 5 ust. 1 art. 3 (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego oraz zakaz tortur) wreszcie art. 8 ust 1 Konwencji (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego).
Po prawie dwuletnim okresie, ETPCz podjął w dniu 9 lutego 2012 roku, na posiedzeniu niejawnym, w osobie jednego sędziego (z Finlandii) decyzję o niedopuszczalności skargi. Decyzja ta jest ostateczna i nie podlega zaskarżeniu.
Komentarz:
Z uwagi na lakoniczne (kilku zdaniowe) uzasadnienie podjętej decyzji trudno jest się do niej merytorycznie ustosunkować. Jako podstawę odmowy przyjęcia do rozpoznania skargi “Związek Ukraińców w Polsce przeciwko Polsce” podano, iż nie zostały spełnione kryteria jej dopuszczalności określone w akr 34 i 35 Konwencji. Aby skarga by mogła być dopuszczona do rozpatrzenia musi spełnić kilka warunków:
1) Skargę może wnieść jednostka, grupa jednostek lub organizacja pozarządowa (+)
2) Skarga może jedynie dotyczyć naruszenia jednego lub więcej praw zagwarantowanych przez EKPC lub któryś z jej protokołów dodatkowych (+)
3) Naruszenia prawa musiała dokonać władza publiczna państwa – strony (-)
4) Przed wniesieniem skargi do Trybunału muszą zostać wyczerpane krajowe środki prawne (+)
5) Petycja musi być wniesiona do Trybunału w terminie 6 miesięcy od wydania ostatecznej krajowej decyzji w sprawie (+)
6) Skarga nie może być anonimowa (+)Po analizie w/w przepisów uznać trzeba, iż Trybunał uznał że skarga jest niedopuszczalna z uwagi na jej ratyfikowanie przez Polskę dopiero w dniu 19 stycznia 1993 roku. Co oznacza, iż od tego dnia weszła w życie w stosunku do Polski. Począwszy od wejścia w życie w dniu 17 października 1997 roku nowej Konstytucji, Konwencja wraz z protokołami dodatkowymi, jako ratyfikowana umowa międzynarodowa, obowiązuje także w krajowym porządku prawnym i to – podobnie jak Konstytucja – jest stosowana bezpośrednio i z pierwszeństwem przed zwykłymi ustawami krajowymi³. Zasadą jest, iż państwo odpowiada nie tylko za działania (zaniechania) rządu, ale także sądów, parlamentu, organów samorządów terytorialnych i innych władz publicznych, niemniej zaistniałe (najwcześniej) po dacie określonej w deklaracji rządu o uznaniu prawa obywateli państwa do wnoszenia skarg do Trybunału.

---

¹ Działa na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 roku o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Stanowi część Prokuratury Rzeczpospolitej Polskiej na czele której stoi Prokurator Generalny Minister Sprawiedliwości Na czele Głównej Komisji stoi Dyrektor Głównej Komisji będący jednocześnie zastępcą Prokuratora Generalnego, który jest przełożonym wszystkich prokuratorów pracujących w Głównej i Oddziałowych Komisjach. Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu realizuje wraz z jedenastoma Oddziałowymi Komisjami Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w całym kraju prokuratorskie funkcje śledcze w sprawach o zbrodnie popełnione na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości w okresie od dnia 1 września 1939 r. do dnia 31 lipca 1990, o których mowa w art. 1 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej to jest zbrodnie nazistowskie, zbrodnie komunistyczne, inne przestępstwa stanowiące zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne źródło” http://www.ipn.gov.pl

² Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1932, s. 392-393, aktualnie podobnie uważa m.in. A.Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2007, s. 437-438,
³ art. 91 ust. 1 i 2 w zw. z art. 241 ust. 1 Konstytucji z 1997 roku. Wcześniej miejsce Konwencji w polskim prawie krajowym nie było jednoznacznie określone. Niemniej już 1990 roku polskie sądy i trybunały (NSA, SN, TK) zaczęło w różnym stopniu uwzględniać postanowienia Konwencji, a tym bardziej po ratyfikacji Konwencji w 1993 roku i Protokołów dodatkowych patrz np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1995 roku, sygn. akt III ARN 75/94, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1997 roku, sygn. akt II KKN 313/97,