Paweł MarkuszewskiARTYKUŁY, OŚWIADCZENIA2010-01-05

W ostatnich miesiącach na polskim rynku fonograficznym ukazały się dwie ciekawe płyty z muzyką cerkiewną. Pierwsza, zatytułowana Wydichom swit istynnyj…, prezentuje dokonania chóru parafialnego warszawskiej cerkwi greckokatolickiej oo. Bazylianów; druga – to pierwsza w Polsce płyta poświęcona w całości śpiewom z Irmologionu Supraskiego.
*

Chór parafialny cerkwi Zaśnięcia Najświętszej Bogurodzicy w Warszawie rozpoczął działalność w obecnym kształcie w roku 2000 i od chwili powstania działa pod kierunkiem Łukasza Rejta. Wierni warszawskiej parafii greckokatolickiej znają brzmienie zespołu doskonale, bowiem uświetnia on swym śpiewem coniedzielne nabożeństwa. Poza cerkwią chór występuje bardzo rzadko, płyta jest więc znakomitą okazją udostępnienia jego dokonań dla szerszej publiczności.
A dokonania te są co najmniej nieprzeciętne. Brzmienie zespołu zachwyca jednorodnością, imponująca jest precyzja intonacji i niezwykła muzykalność – niemal każdy dźwięk sprawia wrażenie głęboko przemyślanego pod względem dynamiki, artykulacji i roli w kształtowaniu formy całości utworu. Składający się z zaledwie kilkunastu osób chór z jednakową łatwością osiąga zarówno subtelną, kameralną barwę, jak i potężne brzmienia, charakterystyczne dla zespołów znacznie większych.
Repertuar prezentowany na płycie to śpiewy wykonywane podczas nabożeństw liturgicznych. Pierwsza część zawiera jedenaście śpiewów nagranych specjalnie na potrzeby płyty; druga – to fragmenty Liturgii św. Ioana Złotoustego, zarejestrowane podczas nabożeństwa w święto Zesłania Ducha Świętego w roku 2008. Gdyby nie słyszalne w tle odgłosy, naturalne w przypadku nagrań live, różnica byłaby niezauważalna – tak w warunkach nagraniowych, jak i śpiewając podczas liturgii, chór prezentuje równie wysoki poziom wykonawstwa.
Repertuar zawarty na nagraniu jest ciekawy i różnorodny. Płytę rozpoczyna kantata Czerez pole szyrokeje Mykoły Leontowycza, po której następują kolejne utwory liturgiczne: Wełyczaje dusza moja Hospoda z utrenii w opracowaniu Jarosława Wujcika, anonimowa Isusowa mołytwa, Chrestu Twojemu pokłaniajemsja śpiewu kijowskiego w opracowaniu Anatolija Prawdolubowa, Chrystos woskrese w opracowaniu Jarosława Lewkowa, Irmos (Zadostojnik) na Święto Wniebowstąpienia w opracowaniu Wołodymyra Hołowko, Swiatyj Boże Piotra Czajkowskiego, Błażen muż z weczirni śpiewu poczajowskiego, Nyni otpuszczajeszy Aleksandra Archangielskiego, Pred swiatoju Twojeju ikonoju – troparion śpiewu poczajowskiego oraz tradycyjne Mnohaja lita. Fragmenty Liturgii św. Ioana Złotoustego (celebrans: o. Marek Blaza SJ) to: Myrna ektenija, Czytanie z Listów Apostolskich (Apostoł) i Alliłuja, Suhuba ektenija, Cheruwymśka, Wiruju, Prosytelna ektenija, Otcze nasz, Wiruju Hospody i Wsi Tia chory.
Nagraniu towarzyszy ciekawie zredagowana książeczka płytowa, zawierająca obszerne eseje przybliżające genezę i losy Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej w Polsce, dzieje warszawskiej parafii oraz świątyni i klasztoru oo. Bazylianów, a także historię śpiewu chóralnego i zespołów działających przy Cerkwi Uspeńskiej. Wskazuje to na przeznaczenie płyty dla szerszego grona słuchaczy, często niezorientowanych w problematyce – szkoda więc, że zabrakło szkicu o roli muzyki w liturgii wschodniej oraz choćby krótkiego omówienia prezentowanych kompozycji.
Wiernych Cerkwi Greckokatolickiej, nie tylko z warszawskiej parafii, do zakupu płyty nie trzeba chyba namawiać. Dla pozostałych miłośników muzyki cerkiewnej będzie ona cennym nabytkiem, prezentującym greckokatolickie śpiewy liturgiczne w znakomitej interpretacji – z pewnością zasługuje więc na szeroką popularyzację.
Płyta poświęcona jest pamięci regentów, diaków i chórzystów cerkwi Uspeńskiej w Warszawie w 70. rocznicę odnowienia parafii (2008).
*
Irmologion Supraski, zaliczany przez muzykologów do najznakomitszych rękopisów muzycznych świata, to jedna z najważniejszych i najobszerniejszych ksiąg liturgicznych w dziejach muzyki cerkiewnej. Na niemal siedmiuset stronach rękopisu znaleźć można jednogłosowe i polifoniczne śpiewy weczirni i utrenii na wszystkie osiem tonów, a także śpiewy Liturgii i poszczególnych świąt. Repertuar jest niezwykle bogaty, obok śpiewu supraskiego występują melodie znamienne, greckie, bułgarskie, mirskie, carogrodzkie i konstantynopoplitańskie. Irmologion Supraski jest najstarszym znanym zabytkiem muzyki cerkiewnej zapisanym w systemie nutowo-liniowym, nie zaś za pomocą kriuków, jak miało to miejsce w starszych rękopisach.
Irmologion powstał w latach 1598-1601, w przeważającej części spisany przez jednego z supraskich chórzystów, Bogdana Onisimowicza – “śpiewaka rodem z Pińska”. Przez wiele lat uważany był za zaginiony, odnaleziony został dopiero w latach 70. XX wieku w zbiorach Biblioteki Akademii Nauk Ukrainy przez prof. Anatolija Konotopa. W ostatnich latach śpiewy Irmologionu Supraskiego zdobywają coraz większą popularność, pojawiając się w repertuarach chórów cerkiewnych na całym świecie.
Jan Smyk, reporter Polskiego Radia Białystok, przez dziewięć lat rejestrował śpiewy z Irmologionu Supraskiego podczas nabożeństw i uroczystości w cerkwiach Supraśla i Białegostoku. Owocem tej pracy jest omawiana płyta, wydana przez Polskie Radio Białystok z okazji 65-lecia rozgłośni. Znalazło się na niej dwadzieścia śpiewów z Irmologionu w zróżnicowanych wykonaniach chórów męskich, żeńskich i mieszanych.
Najwięcej, bo aż sześć śpiewów – Da isprawitsia molitwa moja, Mati ubo poznałasia jesi, Priiditie wzydiem, Priiditie ludije, Swiatyj Boże i Żeny usłyszitie – wysłuchać możemy w znakomitych interpretacjach chóru żeńskiego monasteru św.św. Marty i Marii na św. Górze Grabarka. To z pewnością jeden z najlepszych chórów monasterskich w Polsce. Nie ustępuje mu również chór Żeńskiego Domu Zakonnego p.w. Opieki Matki Bożej w Wojnowie (Wo carstwii Twojem), a także kilka chórów monasteru Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Supraślu – męski (Anhieł wopijaszcze i Dostojno jest), parafialny (Tropar Ioanu Bohosłowu) i dziecięco-młodzieżowy przy parafii przymonasterskiej (Swiatyj Boże i Stichira Paschy). Na płycie znalazły się również nagrania chórów spoza Polski – rosyjskiego chóru monasteru męskiego św. Daniiła w Moskwie (Rodiłsia jesi i Chwalitie Gospoda) oraz chóru greckiego pod kierunkiem Wielkiego Melodosa Patriarchatu Konstantynopola, Georgiosa Chatzichronoglou (Gospodi wozwach i Stichiry na stichownie). Możemy też posłuchać białostockiego chóru “Aksion” soboru św. Mikołaja (Ot junosti mojeja), a także zespołu świeckiego – chóru Politechniki Białostockiej “Polifonia” (Da isprawitsia i Wkusitie i widitie). Centralnym punktem płyty jest kilkunastominutowy fragment Liturgii Wiernych, zarejestrowany w supraskiej cerkwi monasterskiej św. Jana Teologa.
Słuchaczom przyzwyczajonym do bogactwa muzyki cerkiewnej XVIII i XIX wieku surowe, archaiczne brzmienia śpiewów starszych o kilkaset lat mogą wydać się nieco monotonne, nie do przecenienia jest jednak wartość dokumentalna nagrania. Płytę można kupić w sklepie internetowym Radia Białystok (http://www.radio.bialystok.pl/sklep).

Artykuł w j. ukraińskim ukazał się w nr34 “Naszego Słowa” (23.08.2009);
“Наше слово” №34, 23 cерпня 2009 року

Поділитися:

Категорії : Статті

Залишити відповідь

Ваша e-mail адреса не оприлюднюватиметься. Обов’язкові поля позначені *

*
*