Публікацію підготував Богдан Гук ■ ГРОМАДА ■ №22 2016-05-29
Продовження статті з 21 номера «Нашого слова» (за 22 травня 2016 р.).
Невідомі д окументи з архіву Інституту національної пам’яті у Ряшеві, ч . ІI
_______________________
12 січня 1980, Коросно – Орієнтовний план використання TW «Олька» (Петра Трохановського), опрацьований пор. А. Жерлаком та затверджений начальником СБ у Коросні.
Tajne specjalnego znaczenia
„Zatwierdzam”
Kierunkowy plan
wykorzystania, szkolenia i kontroli tajnego współpracownika ps. „Olek” nr ewidencyjny 2728.
Krótka ocena możliwości TW ps. „Olek”: tajny współpracownik ps. „Olek” z racji pracy zawodowej i częściowo społecznej a także osobistych zainteresowań utrzymuje dość szerokie kontakty w środowiskach ukraińskich na terenie Sanoka i okolic, a także w środowiskach łemkowskich na terenie woj. krośnieńskiego i nowosądeckiego. Z racji utrzymywania tych kontaktów jest on na ogół zorientowany co do bieżącej sytuacji w w/w środowiskach, jak też i co do postaw i zachowań niektórych osób pozostających w naszym zainteresowaniu. Kontakty jego dotyczą szczególnie środowisk ukraińskiej młodzieży, często związanej z UTSK, w których odczuwany jest przez nas brak osobowych źródeł informacji. Rodzaj wykonywanego przez niego zawodu umożliwia mu dotarcie do kręgu osób związanych z sanocką cerkwią prawosławną.
Kierunki wykorzystania
Biorąc powyższe czynniki pod uwagę wykorzystanie ps. „Olek” będzie przebiegać w następujących kierunkach:
Z uwagi na dość mocne związanie z wyznaniem prawosławnym na tut. terenie – w miarę potrzeb – będzie on wykorzystywany do rozpoznawania działalności duchownych oraz aktywu wyznaniowego a także oddziaływania kleru rzymskokatolickiego i grekokatolickiego oraz wiernych na wyznawców prawosławia.
Posiadając dotarcie do środowisk ukraińskich i łemkowskich (także na terenie woj. nowosądeckiego) będzie on sukcesywnie wykorzystywany do ich kontroli pod kątem ujawniania ewentualnych przejawów nacjonalizmu.
Z tych samych racji będzie on wykorzystywany do kontroli zachowań osób już pozostających w zainteresowaniu Służby Bezpieczeństwa (T. Gocz, P. Stefanowski itd.).
Pewne związki z młodzieżą ukraińską skupioną w kołach UTSK (Sanok, Mokre) planuje się wykorzystać do sukcesywnego rozpoznawania sytuacji w tych kołach pod kątem ewentualnych odchyleń od kierunków statutowych tego stowarzyszenia.
Kontrola TW
W zakresie kontroli i sprawdzania TW. „Olek” wykorzystywani będą w sposób bieżący TW ps. „Wierny” i „Karpacki” oraz doraźnie TW ps. „Stanisław”. W razie potrzeby zastosuje się linię „W” oraz zlecać się będzie zadania kontrolne.
Szkolenie TW
TW ps. „Olek” jako nowopozyskana jednostka wymagać będzie intensywnego szkolenia, które winno być ukierunkowane szczególnie na:
Dobieranie właściwego sposobu prowadzenia z nim rozmów w czasie spotkań oraz zadaniowania w celu utwierdzenia go w przekonaniu, że najważniejszą sprawą dla nas jest zachowanie w tajemnicy faktu współpracy z SB.
W zakresie sposobu wykonywania zlecanych zadań będzie się oczekiwać najpierw od niego propozycji w celu wytworzenia u niego poczucia, że bierze on pełną odpowiedzialność za powodzenie ich wykonania, kierując się własnymi ocenami i zdolnościami. Następnie w miarę potrzeb sposób ten będzie odpowiednio korygowany.
Wyjaśniać mu się będzie szkodliwy wpływ niektórych form działalności osób narodowości ukraińskiej na pobudzenie nacjonalizmu, w wyniku czego zmierzać się będzie do ukształtowania w jego pojęciu zakresu działalności nacjonalistycznej.
W oparciu o powyższe będzie się zmierzać do wyjaśnienia mu potrzeby przekazywania wszystkich informacji, które posiada bez względu na jego oceny w tym zakresie.
Prowadzić się będzie rozmowy z nim z tych pozycji, że działalność nacjonalistyczna prowadzona w każdej formie przez osoby narodowości ukraińskiej przynosi tylko szkodę pozostałej części ludności ukraińskiej.
W miarę nadarzających się okazji zmierzać się będzie do wynagrodzenia tw. w formie pieniężnej w celu mocniejszego związania go ze Służbą Bezpieczeństwa.
Opracował: por. A. Żerlak
_______________________
26 квітня 1980, Коросно – Записка пор. А. Жерлака про зустріч з TW «Ольком» (Петром Трохановським) 23 квітня 1980 р.
Tajne specjalnego znaczenia
Notatka służbowa
ze spotkania odbytego w dniu 23.04.1980 r. z TW ps. „Olek”
W czasie spotkania TW ps. „Olek” przekazał mi następujące informacje: obecnie sytuacja międzynarodowa wzbudza znaczne zainteresowanie w społeczeństwie. Na ogół krytycznie oceniana jest polityka państw zachodnich, głównie USA. Nie wzbudza ona jednak określonych napięć w społeczeństwie charakterystycznych dla tego rodzaju sytuacji w latach poprzednich. Charakterystyczne jest to, że zwłaszcza w środowiskach młodzieżowych największe zainteresowanie i negatywne komentarze wzbudza bojkot olimpiady.
Odbywający się ostatnio […] kościoła […] w Watykanie nie cieszył się największym zainteresowaniem wśród wiernych prawosławnych. Sympatia papieża dla grekokatolików wzbudza odczucia negatywne co do jego osoby wśród prawosławnych. Niektórzy twierdzą, że jest to gra ze strony papieża, obliczona na podważenie oficjalności wyznania prawosławnego w Polsce.
Zdaniem TW zainteresowanie organizacją „Łemko-Sojuz” z USA – mimo, że jest mocniejsze na terenie woj. nowosądeckiego – to jednak z roku na rok spada ono. Przyczyną tego jest coraz bardziej niski poziom jej działalności wynikający z faktu, że jej kierownictwo stanowią ludzie starzy niemogący nadążyć za potrzebami Łemków w tym zakresie.
Sprawa wyjazdu Gocza do Kanady została przyjęta obecnie przez środowisko łemkowskie z rejonu Gorlic. Każdy przyjął to jako normalny fakt i nie komentuje się go szerzej.
Linkiewicz nie uczęszcza do cerkwi systematycznie. Ostatnio znowu poważnie chorował na serce i przebywał w związku z tym w szpitalu.
Obchody rocznicy Szewczenki odbyły się w sanockim kole UTSK w dniu 18.4. br. Było ok. 40 osób. Obchody polegały na śpiewaniu pieśni i recytacji wierszy. Występowali Trochanowski, kilku chłopaków ze Świerczewa, Jurczyszyn i Dobrzański. Byli także obecni Mohyła i Marczak. Akcentów nacjonalistycznych nie można się było dopatrzyć.
Uwagi własne: spotkanie w TW „Olek” odbyłem w LK „Drozd” przy zachowaniu pełni zasad konspiracji. Na spotkanie przybył punktualnie. W czasie spotkania był dość rozmowny i zauważa się z jego strony większe zaufanie do organów SB, co przejawia się głównie w coraz większych możliwościach poszerzenia zakresu tematyki. Omówiono z TW problem oddziaływania zachodnich ośrodków nacjonalistycznych na środowisko ukraińskie w Polsce i ZSRR.
TW ps. „Olek” zamierza wyjechać do Szwecji ok. 7.05. br. i przebywać tam przez okres 2 m-cy. Zatrzyma się on w tym samym miejscu, co w poprzednich przypadkach. W związku z jego wyjazdem umówiono następne spotkanie na dzień 2.05. br. celem omówienia związanych z tym spraw. Z notatki zostaną sporządzone wyciągi dla tow. Golenia – odnośnie nastrojów w środowisku oraz do sprawy obiektowej „Góral” dotyczącej koła UTSK w Sanoku i organizacji „Łemko-Sojuz”.
Opracował: por. A. Żerlak
______________________
7 серпня 1980, Коросно – Прохання пор. А. Жерлака до начальника ІІІ відділу Воєвідської управи МО в Коросні дати дозвіл на зустрічі з TW «Ольком» (Петром Трохановським) на секретній квартирі.
Tajne specjalnego znaczenia
Raport
Proszę o wyrażenie zgody na wprowadzenie tajnego współpracownika ps. „Olek” nr 2728 do lokalu konspiracyjnego kryptonim „Sezam” nr ew. 3452. Wspomniany TW pomimo stosunkowo krótkiego okresu współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa daje pełną gwarancję zachowania konspiracji spotkań w Lokalu Konspiracyjnym. Jest jednostką sprawdzoną, lojalną wobec SB.
por. A. Żerlak
_______________________
7 серпня 1980, Коросно – Записка пор. А. Жерлака про зустріч з TW «Ольком» (Петром Трохановським) 7 серпня 1980 р.
Tajne specjalnego znaczenia
Notatka służbowa
ze spotkania odbytego w dniu 7.08.1980 r. z TW ps. „Olek”
W czasie spotkania TW ps. „Olek” przekazał mi następujące informacje: przebywając w lipcu br. w Polsce Doński odwiedził także miejscowość Bielankę. Jego pobyt tam trwał jednak bardzo krótko. Kontaktował się ze Stefanowskim oraz z Pawłem Trochanowskim. Podróżował wówczas z ks. Dubecem. Sprawy narodowościowe poruszali w sposób b. ogólny i pobieżnie. Doński w czasie wspólnych spotkań wypowiadał się o warunkach w jakich znajduje się wraz z rodziną w USA. Narzekał na b. trudne przystosowanie się tam. Po osiągnięciu wieku emerytalnego zamierza wrócić do Polski. Prawdopodobnie w celu kupienia budynku wyjeżdżał też do Krynicy. Końcem lipca br. ks. Dubeca odwiedzał ktoś z rodziny (mężczyzna). Przebywał u niego 2 dni. Ks. Dubec od dłuższego już czasu nie utrzymuje kontaktów z R. Biskupskim z Muzeum Historycznego w Sanoku. Z zamiarem nawiązania bliższych kontaktów z Biskupskim nosi się od pewnego okresu czasu Trochanowski – psalmista z sanockiej cerkwi. […]
[…] Wśród członków sanockiego koła UTSK panuje niezadowolenie spowodowane chęcią zabrania przez miejscowe władze sali, z której dotychczas koło korzystało.
Argumentem władz, jakim posługują się w tym celu, jest słaba frekwencja członków UTSK na różnego rodzaju spotkaniach organizowanych przez koło a także słaba jego działalność.
Uwagi własne: spotkanie z TW odbyłem na LK krypt. „Sezam” przy zachowaniu pełni zasad konspiracji. TW przyszedł na spotkanie punktualnie. Powyższe informacje zostały przez niego przekazane w toku dość szerokich dyskusji. Ta forma uzyskiwania informacji od TW jak do tej pory zdaje najlepszy egzamin. Informacje dotyczące pobytu Dońskiego w Bielance oraz poszukiwanie przez niego budynku na terenie Krynicy wymagać będą dalszego pogłębienia. Z informacji zostaną sporządzone wyciągi dotyczące Dońskiego dla Wydziału III KWMO Rzeszów, dotyczące spraw wyznaniowych dla Wydziału IV w/m. Pozostałe informacje zostaną wykorzystane w ramach sprawy obiekt. „Góral”.
Opracował: por. A. Żerlak
_______________________
6 вересня 1980, Коросно – Звіт підпор. Р. Яроша для начальника ІІІ відділу Воєвідської управи МO в Коросні про перебрання на зв’язок від А. Жерлака TW «Олькa» (Петра Трохановського).
Tajne specjalnego znaczenia
Raport
Melduję, że w dniu 5.09.1980 r. przejąłem na kontakt tajnego współpracownika ps. „Olek” nr ew. 2728, będącego dotychczas na stanie por. A. Żerlaka – kierownika Sekcji Wydziału III KWMO w Krośnie. Warunki utrzymywania kontaktu pozostają na niezmienionych zasadach. Podczas spotkania nie stwierdzono faktu dekonspiracji.
ppor. Ryszard Jarosz, st. insp. oper. Wydz. III
_______________________
[1988], Коросно – Фраґмент особової анкети П. Трохановського «Олька»
Część IV
Postanowienie o […] rozwiązaniu współpracy
TW ps. „Olek” nr ewidencji 2728
Powód […] rozwiązania współpracy: tajny współpracownik ps. „Olek” do współpracy został pozyskany w dniu 27.07.1979 r. do ochrony operacyjnej mniejszości narodowej ukraińskiej. W okresie współpracy, a zwłaszcza w końcowym okresie tej współpracy wykazywał bardzo małe zdyscyplinowanie. Często z nieusprawiedliwionych powodów nie przychodził na umawiane spotkania. Na spotkaniach nie przekazywał zbyt interesujących – z punktu widzenia operacyjnego – informacji, twierdząc, że nie ma możliwości i predyspozycji do ich zdobywania. Prawie na każdym spotkaniu prosił o zaniechanie z nim współpracy, argumentując brakiem jak już wspomniano predyspozycji, że jest to niezgodne z jego odczuciami wewnętrznymi itp. W związku z niniejszym postanowiono z w/w TW rozwiązać współpracę […].
W związku z powyższym postanowiono: złożyć materiały w archiwum sek. „C” WZO WUSW w Krośnie z kwalifikacją akt do kategorii B-50.
[нерозбірливий підпис операційного офіцера]
Zgadzam się na […] rozwiązanie współpracy.
Naczelnik Wydziału III WUSW w Krośnie
[нерозбірливий підпис]
